شکاف دیجیتالی چیست؟
بسیاری از ما اصطلاح شکاف دیجیتال یا شکاف دیجیتالی (به انگلیسی: Digital Divide) را صرفاً در خبرها از زبان سیاستمداران و سیاستگذاران می‌شنویم. اصطلاح شکاف دیجیتال همچنین اصطلاحی رایج در گزارش های کلان حوزه‌ی فناوری اطلاعات است. همه‌ی این‌ها باعث می‌شود که کمتر به تعریف شکاف دیجیتالی و مصداق های آن فکر کنیم یا اصلاً ببینیم که نقش و جایگاه ما در برابر این پدیده چیست و کجاست؟ شکاف دیجیتالی (Digital divide) چیست؟ اصطلاح شکاف دیجیتالی اولین بار در دهه ۱۹۹۰ ایجاد شد و به طور کلی به نامنظم و ناموزون بودن فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) اشاره دارد. در واقع شکاف دیجیتالی دو سطح دارد. شکاف سطح اول به دسترسی نابرابر بخش‌های مختلف جامعه به فناوری اشاره می‌کند در حالی که شکاف سطح دوم به استفاده نابرابر از این فناوری اشاره دارد. در واقع پس از ظهور فناوری‌های مدرن که با سرعت بسیار بالایی در میان زندگی مردم نفوذ کردند، انقلابی عظیم در دنیای دانش و فناوری رخ داد که در نهایت منجر به ظهور شکاف جدایی بین کشورهای ثروتمند و کشورهای فقیر یا بین کشورهای شمال و کشورهای جنوب شد که از آن به عنوان شکاف دیجیتال یاد می‌شود. در مواردی حتی این شکاف یک چالش بزرگ برای کشورهای در حال توسعه یا فقیر برای همگام شدن با توسعه اطلاعات محسوب می‌گردد. شکاف دیجیتالی همان عدم تعادل جریان ارتباط اطلاعات است. با این حال آمار و نتایج مطالعات به ما نشان می‌دهد که با وجود تمامی تلاش‌هایی که به منظور توسعه و نوسازی در کل دنیا انجام شده است، این شکاف همچنان باقی خواهد ماند؛ زیرا سال به سال به میزان قشر فقیر دنیا افزوده می‌گردد. شکاف دیجیتال اصطلاحی نیست که تنها به تمایز بین کشورهای شمال و کشورهای جنوب محدود شود، بلکه این شکاف بین ثروتمندان تحصیلکرده، فقیران، سیاهپوستان و سفیدپوستان نیز موجود است. شکاف دیجیتالی چگونه شکل می‌گیرد؟ ون دایک در کتاب‌های شکاف رو به رشد (Deepening Divide) و جامعه شبکه ای (Network Society) علت شکل گیری شکاف دیجیتالی را – با ادبیات تقریباً یکسان – چنین شرح می‌دهد: علتِ مستقیمِ دسترسی نابرابر به تکنولوژی دیجیتال در جامعه، شیوه‌ی توزیع بسیاری از منابع است. منظورم از منابع، صرفاً منابع مادی مانند درآمد و مالکیت تجهیزات نیست. بلکه منابع دیگر – از جمله منابع زیر – نیز هست: زمان (فرصت برای استفاده از رسانه‌های جدید) منابع ذهنی (دانش فنی کافی) منابع اجتماعی (شبکه و ارتباطاتی که به فرد برای دسترسی به تکنولوژی کمک کنند) منابع فرهنگی (پاداش‌های فرهنگی و جایگاه و شأنی که هر فرهنگ، برای فردی که به تکنولوژی دسترسی دارد، قائل می‌شود) همان‌طور که می‌بینید، توضیحات ون دایک در حدی کلی است که تقریباً هر عاملی را در بر می‌گیرد. شاید مهم‌ترین پیام این تعریف، آن باشد که شکاف دیجیتال را هرگز نمی‌توان به صورت کامل حذف کرد؛ چنان‌که توزیع نابرابر منابع آن هم با این تعریف گسترده را نمی‌توان از بین برد. بنابراین، چه مردم و چه سیاستگذاران صرفاً می‌توانند در راستای کمرنگ کردن شکاف دیجیتالی یا جلوگیری از گسترش شکاف دیجیتالی گام بردارند اما خوش‌بینانه است که انتظار داشته باشیم اصطلاح شکاف دیجیتالی روزی معنای خود را به کلی از دست بدهد. انواع شکاف دیجیتال شکاف دیجیتال انواع مختلفی دارد که تمامی آنها به میزان دسترسی ما به اینترنت ارتباط دارند. برخی از شکاف‌های دیجیتال موجود در دنیا که از اهمیت بالای دیجیتال مارکتینگ برای کسب و کار می باشند عبارتند از: شکاف ناشی از جنسیت طبق گزارشاتی که در سال ۲۰۱۳ تهیه شده‌اند گفته شده است که شکاف جنسیتی ناشی از عدم دسترسی و در اختیار داشتن اینترنت است و آمار ناشی از آن خصوصاً در کشورهای در حال توسعه بسیار زیاد است. گرچه اکنون در سال ۲۰۲۰ دیگر استفاده از تلفن همراه هوشمند به امری ضروری تبدیل شده است، اما گزارشات اعلام شده حاکی از این موضوع هستند که میزان استفاده زنان و مردان از این امکانات به یک میزان نیست و زنان هنوز نتوانسته‌اند در این زمینه به برابری در استفاده از اینترنت با مردان برسند. خصوصاً در کشورهای کم درآمد میزان استفاده مردان از این امکانات چیزی حدود ۹۰ درصد بیشتر از زنان است. نکته جالب تر این است که در میان زنانی که تلفن همراه دارند ۱.۲ میلیارد از آنها که در کشورهای کم درآمد ساکنند به اینترنت دسترسی ندارند. شکاف اجتماعی دسترسی به اینترنت باعث ایجاد روابط و محافل اجتماعی در میان افراد دارای علایق مشترک می‌شود. سیستم عامل‌های رسانه‌های اجتماعی مانند؛ توییتر و فیس بوک بر اساس علایق مشابه افراد برایشان گروه‌های مشترک ایجاد می‌کند. امروزه دیگر بیش از هر زمان دیگری استفاده از اینترنت بر طبقه بندی اجتماعی افراد تأثیر گذاشته است. این امر بیشتر در جوامعی که بیشتر افراد به اینترنت دسترسی دارند و دیگر جوامعی که به اینترنت متصل نیستند مشهود است. در واقع دیگر گروه های غیر متصل به حاشیه رانده می‌شوند؛ زیرا نمیتوانند خود را با جوامع و اقشار متصل به اینترنت وفق دهند. شکاف دسترسی جهانی افراد مبتلا به معلولیت‌های جسمی ممکن است هنگام دسترسی به اینترنت نتوانند از سخت افزارها و نرم افزارهای موجود استفاده کنند. در برخی از نقاط جهان نیز به دلیل کمبود مهارت سواد دیجیتالی و سطح پایین تحصیلات ممکن است برخی افراد از اینترنت و پتانسیل گسترده آن عقب بمانند. عوامل تاثیرگذار بر شکاف دیجیتالی نابرابری‌های دیجیتالی تمایزهای قابل توجهی را در میان جوامع مختلف جهانی ایجاد کرده است، که برخی از بارزترین نتایج حاصل از شکاف دیجیتالی شامل موارد زیر است: تاثیرات ناشی از شکاف بر اقتصاد خدمات مخابراتی و استفاده گسترده از اینترنت می‌تواند اقتصاد یک کشور را تقویت سازد. همچنین مردم می‌توانند از این طریق با از بین بردن ازدحام‌های ترافیکی به خریدهای آنلاین بپردازند زیرا؛ انجام این جور معاملات بدون استفاده از هرگونه کاغذ یک رویکرد مناسب برای ایجاد توانمندی اقتصادی است. شکاف اقتصادی در حال حاضر در کشورهای در حال توسعه‌ای که قدرت ادغام کافی فناوری اطلاعات و ارتباطات را ندارند، بیشتر از سایر کشورهای دیگر است. تاثیر شکاف دیجیتال بر آموزش شاید بتوان یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد شکاف دیجیتالی در ایران را عدم دسترسی عده و قشر خاصی از کودکان، خصوصاً دختران به امکانات آموزشی دانست. از آن جایی که اینترنت کتابخانه‌ای غنی از هرگونه اطلاعات است، اکنون دیگر بیش از هر زمان دیگری این موضع اهمیت دارد تا سیستم‌های